Đền Làng Bôn – xã Chiềng Châu

Cuối thế kỷ XIII Sau Công Nguyên, Làng Bôn thuộc tộc người Thái từ Mường Hước Khà (vùng Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ngày nay) dẫn đoàn người đi tìm nơi ở làm ăn sinh sống. Xuôi dòng sông Hồng gặp cửa sông Đà ngược lên, rẽ vào Mường Mùn thấy núi rừng trùng điệp, có thung lũng bằng phẳng trải dài, cây cối tốt tươi, suối trong lành nhiều tôm cá, đoàn người đã dừng chân ở lại.

Làng Bôn là người có công cùng muôn dân lập Bản dựng Mường theo nếp ăn ở nhà sàn, định ước luật tục cố kết Mường Mùn. Sau khi Làng Bôn qua đời, dân chúng lập đền tại Chiềng Chu (nay là xóm Chiềng Châu, xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình) để tôn thờ Ngài.

Hậu duệ ngài Làng Bôn qua 9 đời chúa đất, khoảng gần 200 năm mới khai phá xong ruộng đồng vùng đất tổ tiên cho con cháu sau này. Những thế hệ dòng dõi kế tiếp của ngài Làng Bôn luôn thu phục lòng dân, tín nghĩa trung quân ái quốc với các triều đại vua An Nam (nước Việt), tham gia Nghĩa quân Lê Lợi dẹp loạn Tây Bắc (1431 – 1432) và giai đoạn 1527 – 1540 góp công đánh thắng giặc đem lại quốc thái dân an. Nhiều vị cầm quân đã được phong chức tước Đại Tư Khấu Trúc Trung Hầu, Đại Tư Đồ Trung Trung Hầu, Thái Bảo Quận Công và trọng thưởng đất đai, cùng nhiều đồ vật quý hiếm. Các vùng Mường Thượng, Mường Hạ, Mường Pa, Mường Hịch đều có chúa đất trông coi việc Bản, Mường. Về sau, Mường nào cũng lập đền thờ thần linh tiền nhân theo nghi thức tế lễ hàng năm, cầu cho mưa thuận gió hòa, mọi nhà no ấm, đoàn kết yên vui.

Qua sử liệu ghi bằng chữ Thái cổ, đặc biệt là tập “Tư liệu về lịch sử xã hội người Thái” do Viện Khoa học xã hội Việt Nam xuất bản năm 1977 và cuốn “Tìm hiểu văn hóa cổ truyền của người Thái Mai Châu” do Ủy ban nhân dân huyện Mai Châu và Sở Văn hóa Thông tin Hà Sơn Bình phát hành tháng 8 năm 1988 là những minh chứng sự kiện và nhân vật từng thời kỳ, khẳng định ngôn ngữ nói và viết của dân tộc Thái huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình đã tham gia vào tiến trình phát triển lịch sử Việt Nam.

Từ năm 2010, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc huyện Mai Châu phục dựng Lễ hội Xên Mường, xây mới đền Làng Bôn và đặt Ban thờ Hồn thiêng các bậc hiền tài bốn vùng: Thượng, Hạ, Pa, Hịch quy tụ nơi đây là phù hợp tín ngưỡng tâm nguyện mọi người, phục vụ khách tham quan vãn cảnh và nghiên cứu khoa học, bảo tồn giá trị văn hóa người Thái Mai Châu.